Marufuku ya Pombe Nchini Kenya
Mpango mpya wa kudhibiti pombe uliozinduliwa na serikali ya Rais William Ruto umeibua wimbi la malalamiko kote nchini. Kwa baa kufungwa, pombe za kienyeji kupigwa marufuku, na vikosi vya usalama kushambulia maeneo ya vijijini yanayouza pombe, kampeni ya afya ya umma sasa imegeuka kuwa mjadala wa kitaifa kuhusu ajira, utamaduni na mamlaka ya serikali.
Mpango wa Kudhibiti Pombe Kenya ni Nini?
Mpango wa kudhibiti pombe wa Kenya 2025 ni sera pana inayolenga kupunguza unywaji wa pombe kupindukia, hasa miongoni mwa vijana. Ukiongozwa na Wizara ya Usalama wa Ndani, msako huu unalenga kutokomeza pombe haramu, kudhibiti uendeshaji wa baa, na kuzuia unywaji wa pombe kwa watoto. Vipengele kuu ni pamoja na:
- Marufuku ya kutengeneza chang’aa na busaa vijijini.
- Saa za kufunguliwa na kufungwa kwa baa na vilabu kudhibitiwa.
- Leseni za lazima kwa wauzaji pombe kwa mchujo mkali zaidi.
- Kodi ya ziada (excise duty) kwa kila aina ya pombe.
- Uhakiki wa umri kwa wateja wote wa pombe nchini.
Sera hii inatumika katika kaunti zote 47, ikitekelezwa na serikali za kaunti, Huduma ya Polisi ya Kitaifa, na machifu wa mitaa.
Kwa Nini Kenya Inapiga Vita Pombe?
Rais Ruto ametaja vifo vinavyohusiana na pombe, uraibu miongoni mwa vijana, na sekta isiyodhibitiwa inayochochea uhalifu na unyanyasaji wa majumbani. Kwa mujibu wa Wizara ya Afya, zaidi ya vifo 4,000 kwa mwaka vina uhusiano na pombe haramu kama chang’aa ambayo mara nyingi huwa na kemikali hatari. Serikali inasisitiza kuwa msako huu ni wajibu wa kiafya na kimaadili.
“Lazima tulinde watoto wetu, familia zetu na uchumi wetu dhidi ya muuaji huyu kimya,” alisema Waziri wa Usalama Kithure Kindiki kwa waandishi wa habari jijini Nairobi.
Mwitikio wa Umma: Maandamano, Malalamiko na Mvutano wa Kisiasa
Licha ya nia njema, sera hii imezua hasira kote nchini.
Wamiliki wa Baa na Sekta ya Burudani Wapinga
Katika miji kama Nairobi, Mombasa na Kisumu, mamia ya wamiliki wa baa wameandamana wakidai kuwa sheria hizi mpya zinaharibu maisha yao. Katika Westlands, vilabu kadhaa vilifungwa kwa siku moja tu.
“Tunailipa serikali kodi. Tunafuata sheria. Kwa nini tunaadhibiwa?” alihoji Lucy Wanjiku, mmiliki wa baa huko Lang’ata.
Watengenezaji Pombe Vijijini Wapinga
Katika maeneo ya Murang’a, Vihiga na Bomet, watengenezaji wadogo wa pombe — wengi wao wakiwa wanawake wa kipato cha chini — wanasema marufuku hii ni shambulio dhidi ya maisha yao na utamaduni. Katika Embu, zaidi ya wanawake 60 walikamatwa wiki iliyopita kwenye msako mmoja.
Vijana na Sekta ya Burudani Wajibu kwa Hasira
Vijana wa Kenya, hasa wanaofanya kazi katika burudani, wanasema msako huu unapunguza nafasi za ajira na maeneo salama ya kujiburudisha. Kwenye TikTok na X (zamani Twitter), hashtag kama #SaveOurBars na #MyDrinkMyRight zimekuwa maarufu.
Athari za Kiuchumi: Kutoka kwa Viwanda vya Pombe hadi kwa Waendesha Boda Boda
Sekta ya pombe ya Kenya huchangia zaidi ya KSh bilioni 150 kwa mwaka kama kodi na huajiri zaidi ya watu milioni moja, kuanzia wahudumu hadi wasafirishaji.
Changamoto Kuu za Kiuchumi:
- Kupotea kwa ajira katika ukarimu na usambazaji.
- Kuongezeka kwa biashara ya pombe haramu.
- Kupungua kwa mapato ya utalii na burudani.
- Kuanguka kwa viwanda vya vijijini vinavyotegemea pombe za asili.
Katika miji ya Nakuru na Eldoret, waendesha boda boda wanalalamika kupungua kwa wateja usiku kutokana na kufungwa mapema kwa baa na kupungua kwa watu wanaohudhuria sherehe.
Hatua za Kisheria na Pingamizi kutoka kwa Kaunti
Magavana wa Kaunti za Kiambu, Kakamega, na Kilifi wametoa wito wa kutathmini upya sera hii, wakitaja kutokuwepo kwa ushirikishwaji wa umma. Mashirika kadhaa ya haki za binadamu pamoja na Chama cha Kitaifa cha Wamiliki wa Baa wamewasilisha kesi Mahakama Kuu wakidai sheria hiyo inakiuka haki za kikatiba za kufanya kazi na kujieleza kitamaduni.
Nini Kinachofuata? Mapitio Yanaweza Kufanyika, Lakini Siasa Zatajwa
Kwa kuzingatia shinikizo linaloongezeka, Wizara ya Usalama imedokeza uwezekano wa kuunda kikosi kazi cha mapitio. Hata hivyo, Rais Ruto ameendelea kusisitiza kuwa msako huu ni vita vya maadili vinavyoungwa mkono na makanisa na makundi ya kihafidhina.
Kwa kuangalia uchaguzi wa 2027, wachambuzi wanaonya kuwa sera hii ya pombe inaweza kuwa mzigo wa kisiasa, hasa katika maeneo ya Bonde la Ufa na Kati mwa Kenya, ambapo pombe za kienyeji zina umuhimu wa kiuchumi na kitamaduni.
Hitimisho: Udhibiti au Ukandamizaji?
Sera ya pombe ya Kenya ni jaribio jasiri la kutatua tatizo la kijamii lililokita mizizi. Lakini kwa hali ilivyo sasa, wakosoaji wanasema inalenga kuadhibu badala ya kuleta mabadiliko. Kusawazisha afya ya umma, ukweli wa kiuchumi, na urithi wa kitamaduni kutasaidia kuamua kama sera hii italeta mabadiliko halisi — au itaongeza shughuli za chini kwa chini.
Una Maoni Gani?
- Je, serikali ina haki ya kupiga marufuku chang’aa na busaa?
- Je, sekta ya burudani inapaswa kudhibitiwa zaidi au kuachiwa huru?